Fiziološka žutica – čest problem kod novorođenčadi
Kada je nivo produkcije bilirubina veći od njegove eliminacije, javlja se povećanje nivoa totalnog bilirubina u krvi, a kliničko stanje se naziva hiperbilirubinemija. Akumulacija bilirubina se manifestuje žutom prebojenošću kože, beonjača i sluzokoža kod novorođenčeta i naziva se zbog toga žutica. Fiziološka žutica je čest problem u novorođenačkom periodu. Javlja se u oko 60-70% terminske novorođenčadi i oko u 80% preterminske novorođenčadi u prvoj nedelji života.
Fiziološka žutica se nikada ne javlja u prva 24 sata života, javlja se najčešće krajem drugog dana i traje obično do dve nedelje kod novorođenčeta rođenog u terminu, dok se kod prevremeno rođenog novorođenčeta održava do tri nedelje. Karakteriše je povećanje ukupnog bilirubina u krvi i to na račun indireknog bilirubina. Direktna hiperbilirubinemija u procentu većem od 20% najčešće ukazuje na druge, nefiziološke uzroke žutice.
Tri glavne patofiziološka mehanizama odgovorna za fiziološku žuticu
Tri su glavna patofiziološka mehanizma odgovorna za razvoj nekonjugovane, fiziološke žutice. To su prekomerna produkcija bilirubina, smanjeno preuzimanje od strane proteina, albumina ili oštećena konjugacija.
Fiziološka žutica se javlja zbog povećanog raspadanja eritrocita, crvenih krvih zrnaca iz kojih se oslobađa hemoglobin. Veći broj eritrocita kod novorođenčeta na rođenju dovodi do povećane gustine krvi, koji pri prolasku kroz krvne sudove bivaju razoreni, te se iz njih oslobađa hemoglobin.
Drugi razlog nastanka fiziološke žutice je relativna insuificijencija jetre za konjugaciju bilirubina i za ekskreciju konjugovanog bilirubina u intestinalni trakt. Na taj način se pojavljuje nekonjugovana hiperbilirubinemija koja je fiziološka.
Sledeća karakteristika fiziološke žutice je da se nivo bilirubina nikad ne povećava brže od 85,5μmol/L na dan. Zavisno od nedelje gestacijske u kojoj je novorođenčete rođeno, vrednosti bilirubina mogu biti različite, ipak ukupan nivo bilirubina kod fiziološke žutice retko prelazi vrednost 307,85μmol/L. U stvari, prihvatanje “normalnih” ili fizioloških vrednosti za ukupni bilirubin varira, i na njega utiču mnogi faktori kao što je gestacijska starost novorođenčeta, telesna masa pri rođenju, stanje dehidratacije, stanje uhranjenosti, vrsta ishrane, da li je prirodna ili ne, ali i drugi faktori.
Za fiziološku žuticu je karakteristično da novorođenčad nemaju simptome i znake bolesti. Ona su zdrava i lepo napreduju u telesnoj težini. Sve drugo od gore navedeih karakteristika ne bi se smatralo da je fiziološka žutica. Ukoliko je novorođenče naglo promenilo boju kože, postalo izrazito žuto ili bledo, slabije uzima obroke, povrća, ima izmenjen tonus mišića ili ima bilo koji drugi simptom, ne radi se o fiziološkom stanju, ni o fiziološkoj žutici. Mada su ova deca sa fiziološkom žuticom zdrava i ne zahtevaju terapiju, ona se moraju pratiti pažljivo jer nekonjugovana hiperbilirubinemija težeg stepena može postati potencijalno toksična za centralni nervni sistem.
Fiziološka žutica češća kod prevremeno rođene dece
Prevremeno rođena deca su podložnija dobijanju žutice zbog nezrelih jetrenih enzima, niže koncentracije proteina, albumina odgovornog za preuzimanje i transposrt bilirubina, smanjene eliminacionih kapaciteta organizma. Naročitu pažnju treba obratiti na nivo bilirubina kod prevremeno rođene dece i pratiti njegov nivo po satima, jer visoke vrednosti bilirubina mogu kod ove dece da izazovu kernicterus, oštećenje bazalnih ganglija u mozgu. Barijera između krvi i mozga nije zatvorena i vrlo lako kod nezrelog organizma oštećuje najvažnije strukture centralnog nervnog sistema.
Sprečavanje loših uticaja bilirubina na novorođenče započinje njegovim određivanjem u krvi, dobrom hidratacijom organizma, pravilnom ishranom deteta, dobrom nutricijom, uspostavljanjem adekvatne digestivne funkcije i funkcije urinarnog sistema. Redovno pražnjenje stolice i adekvatno mokrenje je neophodno da bi se bilirubin što pre eliminisao iz organizma.
Uticaj Saccharomyces boulardii na žuticu nedonoščadi
Obzirom na dobro poznatu činjenicu da se bilirubin eliminiše iz organizma preko stolice u vidu sterkobilirubina, u radu Di Hua „Uticaj Saccharomyces boulardii na žuticu nedonoščadi koja su podvrgnuta fototerapiji“ ispitivanjem na 100 prevremeno rođene dece sa hiperbilirubinemijom dokazana je efikasna i sigurna primena probiotika koji sadrži Saccharomyces boulardii na smanjenje nivoa bilirubina, kao i trajanje fototerapije. Za primenu fototerapije koriste se grafikoni koji ukazuju na bezbedan nivo bilirubina, računato po danima života deteta i na vrednosti bilirubina kada je potrebno uključiti foto terapiju.
Pregnandiolska žutica – žutica dojenih beba
Druga vrsta žutice po mehanizmu nastanka i po vremenu javljanja je žutica dojenih beba ili tzv. pregnandiolska žutica. Benigna je, spada takođe u fiziološke žutice. Najčešće se javlja kasnije, ne u drugom danu života, već obično oko druge nedelje života. Novorođenčad počinju da uzimaju sve veće količine majčinog mleka i imaju više izraženu žuticu.
Uzrok je supstanca u mleku nekih majki, koja inhibira enzimsku aktivnost u jetri novorođenčeta. Visina bilirubina može da dosegne vrednosti i do 300 μmol/l ali skoro nikad ne uzrokuju oštećenja u smislu pojave bilirubinske encefalopatije. U laboratorijskim nalazima nema znakova anemije, nema znakova hemolize, raspadanja crvenih krvnih zrnaca i nema patoloških nalaza jetrenih enzima.
Ova žutica prolazi spontano. Ranije se preporučivao prekid dojenja u trajanju od 24 -48 h, ali kako je žutica benigna, a prekid dojenja može da dovede do smetnji u digestivnim funkcijama novorođenčadi, stav neonatologa je da ne treba prekidati dojenje.
Prof. dr Gordana Velisavljev-Filipović, pedijatar-neonatolog